Σε περιπτώσεις που τα συναισθήματα μας έχουν περιφρονηθεί ή τα δικαιώματά μας έχουν καταπατηθεί, μπορούμε ν’ αντιδράσουμε με έναν από τους ακόλουθους τρεις τρόπους: α) επιθετικά, απαιτώντας τα δικαιώματά μας, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τα δικαιώματα του άλλου προσώπου β) παθητικά, επιτρέποντας σε κάποιον να καταπατήσει τα δικαιώματά μας, χωρίς εμείς να διαμαρτυρηθούμε γι’ αυτό, γ) αυτο-υποστηρικτικά, μαχόμενοι, δηλαδή, για τα δικαιώματά μας, λαμβάνοντας όμως -παράλληλα- υπόψη και τα δικαιώματα του άλλου προσώπου. Οι αυτο-υποστηρικτικές τεχνικές μάς βοηθούν να διεκδικήσουμε τα δικαιώματά μας με τρόπους που μειώνουν την πιθανότητα αναμέτρησης.
Τα τρία είδη αντιδράσεων στην πρόκληση
Προβληματικές καταστάσεις δημιουργούνται, όταν αισθανόμαστε ότι κάποιος καταπατά τα δικαιώματά μας. Ποια θα μπορούσε να είναι η αντίδρασή μας σε αυτές τις καταστάσεις;
Ας ξεκινήσουμε με τη διάκριση τριών ειδών αντιδράσεων.
1) Επιθετικές αντιδράσεις. Ενεργώ επιθετικά, όταν υποστηρίζω τα δικαιώματά μου, χωρίς, όμως, να λαμβάνω υπόψη μου τα δικαιώματα του άλλου.
Παράδειγμα: Στο σούπερ-μάρκετ υπάρχει μια μακριά ουρά ανθρώπων που περιμένουν υπομονετικά, για να πληρώσουν τις αγορές τους. Τη στιγμή αυτή έρχεται και η Ιωάννα. Περιμένει στη σειρά για λίγο κι έπειτα (με το έτσι θέλω), περνά στην αρχή της σειράς λέγοντας: «Δεν μπορώ να περιμένω όλη την ημέρα σ’ αυτήν τη σειρά, πρέπει να πάω στο σχολείο μου!»
Τι σκέφτεστε για τη συμπεριφορά της Ιωάννας;
Είναι αλήθεια ότι η Ιωάννα έχει να πάει στο σχολείο της. Αλλά, όμως, τι θα γίνει και με τους άλλους; Μήπως μερικοί από αυτούς δεν έχουν, επίσης, να πάνε στην εργασία τους ή στο σπίτι τους; Δεν είναι τα δικαιώμα- τά τους εξίσου σήμαντικά με αυτά της Ιωάννας; Η Ιωάννα σκέφτηκε μόνο τα δικά της δικαιώματα! Δεν έκανε καμιά προσπάθεια να βρεθεί στη θέση των άλλων ανθρώπων που περιμένουν υπομονετικά στη σειρά. Αυτός είναι σίγουρα ένας τρόπος με τον οποίο δημιουργούνται προβλήματα.
2) Παθητικές αντιδράσεις. Αντιδρώ παθητικά, όταν κάποιος καταπατά τα δικαιώματά μου, χωρίς εγώ να διαμαρτύρομαι:
• Αφήνω κάποιον να μου πάρει τη σειρά στο κυλικείο.
• Αφήνω κάποιον να μου πάρει το βιβλίο που διαβάζω κι εγώ αδιαμαρτύρητα τρέχω να βρω άλλο.
• Κάποιος παίρνει τη σειρά μου στο παιγνίδι και δεν παραπονιέμαι.
• Κατηγορούμαι για κάτι που δεν έκανα και δεν προσπαθώ να δώσω εξηγήσεις.
Παράδειγμα: Κάθε εβδομάδα, οι γονείς του Βασίλη του επιτρέπουν να αποφασίσει μαζί με την αδερφή του για το πού θα πάνε βόλτα. Δυο εβδομάδες πριν, ο Βασίλης ήθελε να πάει στην παραλία, αλλά η αδερφή του επέμενε να πάει στο λούνα παρκ. Ο Βασίλης συμφώνησε και πήγαν στο λούνα παρκ. Στο τέλος της προηγούμενης εβδομάδας ήθελε να κάνει ποδήλατο και η αδερφή του ήθελε να πάει στο πάρκο. Ο Βασίλης ήθελε πραγματικά να κάνει ποδήλατο, αλλά η αδερφή του επέμενε, κι έτσι ο Βασίλης παραιτήθηκε και πήγαν στο πάρκο.
Πώς βλέπετε τη συμπεριφορά του Βασίλη;
Δεν μπορούμε να θεωρήσουμε την αντίδραση του Βασίλη ως "κακή συμπεριφορά!". Αυτό που έκανε ο Βασίλης ήταν απλώς να εγκαταλείψει το δικαίωμά του να απαιτήσει την ικανοποίηση και των δικών του επιθυμιών, μέσα από ένα δίκαιο κι αντικειμενικό διάλογο. Στην πραγματικότητα, επέτρεψε στην αδερφή του να καταπατήσει αυτό το δικαίωμά του. Ενώ αυτός ο τρόπος παθητικής αντίδρασης είναι πιθανό να μη δημιουργήσει πρόβλημα στους άλλους ανθρώπους, ίσως, όμως, να μην είναι κι ο καλύτερος τρόπος αντίδρασης για τον ίδιο τον Βασίλη. Στην πραγματικότητα, ίσως υπάρξουν -μακροπρόθεσμα- κάποια αρνητικά αποτελέσματα για τον Βασίλη:
• Σε πιο σοβαρές καταστάσεις, οι άλλοι άνθρωποι ίσως χάσουν τον σεβασμό τους για τον Βασίλη, όταν αποτύχει να υποστηρίξει αυτά που νομίζει σωστά.
• Ο Βασίλης μπορεί, ακόμα, να οικοδομήσει μια μάλλον αρνητική εικόνα για τον εαυτό του σαν κάποιος αδύναμος που παραιτείται ακόμα κι όταν έχει δίκιο.
Με την παθητική συμπεριφορά καταπατούμε τα δικαιώματά μας, αποτυγχάνοντας να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας, τις ανάγκες και τις απόψεις μας. Αυτό μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα ανεπάρκειας, κατάθλιψης και ανικανότητας.
3) Αυτο-υποστηρικτικές αντιδράσεις: Μια αυτο-υπρστηρικτική αντίδράση είναι συχνά μια καλή εναλλακτική λύση και στις επιθετικές και στις παθητικές αντιδράσεις. Αυτο-υποστηρίζομαι, όταν πολεμώ για τα δικαιώματά μου, αλλά την ίδια στιγμή λαμβάνω υπόψη μου σοβαρά και τα δικαιώματα του άλλου προσώπου.
Μερικοί άνθρωποι δε γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ επιθετικής και αυτο-υποστηρικτικής συμπεριφοράς. Κάποιοι άλλοι θα ήθελαν να αυτο-υποστηρίζονται, αλλά δε γνωρίζουν πώς. Προκειμένου να βεβαιωθούμε ότι γνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ επιθετικής και αυτο-υποστηρικτικής συμπεριφοράς, ας εξετάσουμε κάποιες απλές τακτικές υποστήριξης των δικαιωμάτων μας, αλλά μ’ έναν τρόπο που μειώνει τις ευκαιρίες αναμέτρησης.
Αυτο-υποστηρικτικές Τεχνικές- «Υπεράσπισε τα δικαιώματά σου!»
1) Υποστήριξη με «ενσυναίσθηση»: Εδώ, βεβαιωθείτε ότι αυτό που θα πείτε στο άλλο πρόσωπο περιέχει δύο ξεκάθαρες και σαφείς αντιδράσεις:
• ότι είστε μεν ευαίσθητοι στα συναισθήματα του άλλου προσώπου • («ενσυναίσθηση»), αλλά
• ότι κι εσείς, επίσης, έχετε κάτι να πείτε (αυτο-υποστήριξη).
Παράδειγμα: Ας χρησιμοποιήσουμε την κατάσταση όπου η Ιωάννα είχε υποσχεθεί να είναι στο σπίτι στις 4.00, γιατί έπρεπε να πάει στον οδοντίατρο, αλλά πήγε στο σπίτι της στις 4.45.
Η μητέρα της Ιωάννας λέει θυμωμένα; «Συμφώνησες να είσαι στο σπίτι στις 4.00, αλλά τώρα είναι 4.45. Ανησύχησα! Πήγαινε στο δωμάτιό σου!».
Εδώ παρουσιάζουμε μερικές αυτο-υποστηρικτικές αντιδράσεις με «ενσυναίσθηση»;
• I: Μαμά, καταλαβαίνω ότι είσαι θυμωμένη μαζί μου και έχεις δίκιο γι’ αυτό, αλλά άφησε με να σου εξηγήσω τι ακριβώς συνέβη, όταν επέστρεφα στο σπίτι...
• I: Είσαι θυμωμένη που άργησα, αλλά άκουσε το λόγο που άργησα.
• I: Καταλαβαίνω ότι είσαι θυμωμένη, και έχεις δίκιο γι’ αυτό, αλλά πρέπει να σου εξηγήσω τι ακριβώς συνέβη...
• I: Ναι, ξέρω ότι είσαι θυμωμένη, γιατί δεν ήμουν συνεπής στο ραντεβού μου, αλλά άφησέ με να σου εξηγήσω τι συνέβη με την Άννα.
Σημειώστε ότι σε καθεμιά από τις δηλώσεις της, η Ιωάννα αναγνωρίζει ότι δίκαια η μητέρα της θυμώνει. Την ίδια στιγμή, όμως, έχει τη δίκαιη απαίτηση να δώσει στη μητέρα της και κάποια σημαντική εξήγηση. Η Ιωάννα δηλώνει στην ιστορία μας ότι έχει αντιληφθεί τα συναισθήματα του άλλου προσώπου, καταλαβαίνει ότι η μητέρα της είναι θυμωμένη και ανήσυχη, αλλά, επίσης, υποστηρίζει το δικαίωμά της να ακουστεί και να δικαιολογήσει την ασυνέπειά της στη συγκεκριμένη ιστορία.
Είναι απολύτως απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι, εάν η έκφραση της «ενσυναίσθησής» της παραμεριστεί, τότε η αυτο-υποστηρικτική τεχνική παίρνει πολύ διαφορετική σημασία, με -πιθανότατα- πολύ διαφορετικό αποτέλεσμα.
Η μητέρα της Ιωάννας λέει θυμωμένα: «Συμφώνησες να είσαι στο σπίτι στις 4.00 και τώρα είναι 4.45. Ανησύχησα! Πήγαινε στο δωμάτιό σου!».
Τώρα, παραθέτουμε και μερικές αντιδράσεις χωρίς εκφράσεις «ενσυναίσθησης»;
• I: Μαμά, άφησέ με να σου εξηγήσω τι ακριβώς συνέβη, όταν επέστρεφα στο σπίτι...
• I: Άκουσε, γιατί επέστρεψα αργά στο σπίτι.
• I: Πρέπει να σου πω...
• I: Άφησέ με να σου πω τι συνέβη στην Άννα.
Αυτές οι προτάσεις που δεν εκφράζουν «ενσυναίσθηση» αποτυγχάνουν να βοηθήσουν την Ιωάννα να δείξει στη μητέρα της ότι αντιλαμβάνεται το θυμό της και την ανησυχία της, με αποτέλεσμα να μην εκφράζει σεβασμό για τα συναισθήματα της μητέρας της. Με αυτόν τον τρόπο, η μητέρα της νιώθει ότι τα συναισθήματά της είναι αδικαιολόγητα, ότι δεν έχει, δηλαδή, κανένα δικαίωμα να είναι θυμωμένη, αλλά και ασήμαντα, γιατί ο θυμός της είναι δευτερεύων σε σχέση με τα συναισθήματα της Ιωάννας. Θυμηθείτε ότι σε μια προηγούμενη ενότητα δείξαμε ότι η αποτυχία να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα των άλλων είναι μια πρόκληση και στην αυτο-εικόνα και στην αυτοεκτίμησή τους και ότι έτσι, οδηγεί στον πόνο και στο θυμό. Αυτό θα έκανε σίγουρα χειρότερη τη συγκεκριμένη κατάσταση, τόσο για την Ιωάννα, όσο και για τη μητέρα της!
Η αυτο-υποστήριξη με «ενσυναίσθηση» είναι ιδιαίτερα σημαντική και κατάλληλη για τους νέους ανθρώπους, όταν έρχονται σε επαφή με άτομα που ασκούν εξουσία και τα οποία είναι θυμωμένα μαζί τους.
2) Το σπασμένο κασετόφωνο: Με αυτήν τη μέθοδο επαναλαμβάνετε ξανά και ξανά τι είδους δικαιώματα έχετε ή θα θέλατε να έχετε.
Παράδειγμα: Ένας γνωστός πήρε το γουόκμαν σας. Εσείς επαναλάβετε πολλές φορές: «Σε παρακαλώ, δώσε μου το γουόκμαν μου... Σε παρακαλώ δώσε μου το γουόκμαν μου...».
Η τεχνική ονομάζεται "σπασμένο κασετόφωνο", διότι επαναλαμβάνεις το ίδιο και το ίδιο σε μια ήρεμη και μονότονη φωνή. Δεν υπάρχει κλιμάκωση, επομένως δεν υπάρχουν αυξανόμενη ένταση, απειλές, ή απειλητικές χειρονομίες. Η επαναλαμβανόμενη υπενθύμιση έχει ως σκοπό να κουράσει τον αντίπαλό σας. Βαριέται τη συνεχή γκρίνια σας και, στο τέλος, ίσως αναγκαστεί να υποκύψει στην επιθυμία σας.
3) Κλιμακωτή υποστήριξη: Πρόκειται για μιαν ακολουθία αντιδράσεων με αυξανόμενη αυτο-υποστήριξη.
Για παράδειγμα, ένας φίλος έχει πάρει το γουόκμαν μου.
Ελάχιστη αυτο-υποστήριξη:
Σε παρακαλώ, δώσε μου πίσω το γουόκμαν μου!
Σου ζήτησα να μου δώσεις το γουόκμαν μου!
Θέλω το γουόκμαν μου τώρα!
Η μέγιστη αυτο-υποστήριξη:
Εάν δε μου δώσεις το γουόκμαν μου τώρα, θα πάω στο Διευθυντή και θα έρθει εκείνος να σου το πάρει!
Όταν έρχεστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση, όπου διεκδικείτε τα δικαιώματά σας, η «κλιμακωτή τακτική» αυτο-υποστήριξης αναφέρει ότι δεν πρέπει να δίνουμε την πιο δυνατή, και την πιο σκληρή αντίδρασή μας πρώτα! Ας αφήσουμε τον αντίπαλό μας να δει ότι μαχόμαστε για τα δικαιώματά μας. Ας του δώσουμε μια ευκαιρία να δει πώς είναι η κατάσταση. Ίσως έτσι δε χρειαστεί να φτάσουμε στην ανοιχτή αντιπαράθεση, δηλαδή στο μέγιστο σημείο αυτο-υποστήριξης.
4) «Αμυντική σύγχυση»: Πρόκειται για μια τεχνική που αποσκοπεί στο να σταματήσει κάποια εξελισσόμενη προφορική διαμάχη.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα παράδειγμα:
Πέτρος: Είσαι χαζός.
Γιάννης: Έχεις δίκιο, είμαι χαζός!
Στη μέση μιας πολύ δυσάρεστης προφορικής ανταλλαγής, μπορείτε να «μπερδέψετε» το πρόσωπο που σας προκάλεσε με μια μη αναμενόμενη αντίδραση, όπως η «συμφωνία» στο παράδειγμα. Η συμφωνία δε υποδηλώνει πραγματικά την αλήθεια, αλλά είναι ένας τρόπος να γυρίσουμε την κατάσταση στο αστείο. Αυτή η μη αναμενόμενη αντίδραση μπορεί να σπάσει την αλυσίδα δράσης-αντίδρασης, και να αλλάξει τη διάθεση. Είναι μια τακτική αποκλιμάκωσης, που μπορεί να φανεί αρκετά χρήσιμη.
Πηγή: Πρόγραμμα Ελέγχου των Συγκρούσεων, Σοφία Τριλίβα και Giovanni Chimienti, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου